بخش اول منطق درس دوم

موضوع: <-PostCategory-> برچسب:,

19:46

علم منطق

يكی از علومی كه از جهان خارج وارد حوزه فرهنگ اسلامی شد و پذيرش‏
عمومی يافت و حتی به عنوان مقدمه‏ای بر علوم دينی جزء علوم دينی قرار
گرفت ، علم منطق است .
علم منطق از متون يونانی ترجمه شد . واضع و مدون اين علم ارسطاطاليس‏
يونانی است . اين علم در ميان مسلمين نفوذ و گسترش فوق العاده يافت ،
اضافاتی بر آن شد و به سر حد كمال رسيد . بزرگترين منطقهای ارسطويی كه در
ميان مسلمين تدوين شد منطق الشفای بو علی سينا است . منطق الشفاء چندين‏
برابر منطق خود ارسطو است . متن يونانی ، ترجمه عربی ، و هم ترجمه‏های‏
ديگر منطق ارسطو به زبانهای ديگر اكنون در دست است . منطق ارسطو را
حنين بن اسحاق ترجمه كرد و اكنون عين ترجمه موجود است . محققانی كه به‏
زبان يونانی آشنا هستند و ترجمه حنين بن اسحاق را با ساير ترجمه‏ها مقايسه‏
كرده‏اند مدعی شده‏اند كه ترجمه حنين از دقيقترين ترجمه‏هاست .
در قرون جديد ، به وسيله فرنسيس بيكن انگليسی و دكارت

فرانسوی ، منطق ارسطويی سخت مورد هجوم و ايراد قرار گرفت . گاهی آنرا
باطل خواندند و گاهی بی‏فايده‏اش دانستند . سالها و بلكه دو سه قرن گذشت‏
در حالی كه جهان اروپا ايمان خود را به منطق ارسطويی به كلی از دست داده‏
بود . ولی تدريجا از شدت حمله و هجوم به آن كاسته شده است . برای ما
لازم است مانند عده‏ای چشم بسته منطق ارسطويی را نپذيريم و همچنين مانند
عده‏ای ديگر چشم بسته آن را محكوم نكنيم بلكه تحقيق كنيم و ببينيم ارزشی‏
كه منطق ارسطويی برای خود قائل است چه ارزشی است . ناچار بايد اول آن‏
را تعريف كنيم و سپس غرض و فايده آن را بيان نماييم تا ارزش آن روشن‏
گردد . ما بعدا در باب قياس ، ايرادهايی را كه به منطق ارسطويی گرفته‏
شده است نقل و انتقاد خواهيم كرد و قضاوت نهايی خود را در آنجا خواهيم‏
نمود .

تعريف منطق

منطق " قانون صحيح فكر كردن " است . يعنی قواعد و قوانين منطقی به‏
منزله يك مقياس و معيار و آلت سنجش است كه هر گاه بخواهيم درباره‏
برخی از موضوعات علمی يا فلسفی تفكر و استدلال كنيم بايد استدلال خود را
با اين مقياسها و معيارها بسنجيم و ارزيابی كنيم كه به طور غلط نتيجه‏
گيری نكنيم . منطق برای يك عالم و فيلسوف كه از آن استفاده می‏كند نظير
شاقول يا طراز است كه بنا از وجود آنها برای ساختمان استفاده می‏كند و
می‏سنجد كه آيا ديواری كه بالا برده است عمودی است يا نه ؟ و آيا سطحی كه‏
چيده است افقی است يا نه ؟

لهذا در تعريف منطق می‏گويند : آله قانونيه تعصم مراعاتها الذهن عن‏
الخطا فی الفكر . يعنی منطق ابزاری است از نوع قاعده و قانون كه مراعات‏
كردن و به كار بردن آن ذهن را از خطای در تفكر نگه می‏دارد .

فايده منطق

از تعريفی كه برای منطق ذكر كرديم فايده منطق نيز روشن می‏شود . معلوم‏
شد فايده منطق جلوگيری ذهن است از خطای در تفكر ، ولی از تعريف نامبرده‏
روشن نشد كه منطق چگونه جلوی خطای در تفكر را می‏گيرد . توضيح كامل اين‏
مطلب موقوف به اين است كه ما قبلا ولو اجمالا با مسائل منطقی آشنا شده‏
باشيم . ولی ما به طور اجمال در اينجا اين مطلب را بيان می‏كنيم .
در اينجا لازم است فكر را تعريف كنيم ، زيرا تا تعريف فكر به مفهومی‏
كه منطق در نظر دارد روشن نشود ، ابزار بودن منطق برای فكر و به عبارت‏
ديگر " خطا سنج " بودن علم منطق برای فكر ، روشن نمی‏شود .
تفكر عبارت است از مربوط كردن چند معلوم به يكديگر برای به دست‏
آوردن معلوم جديد ، و تبديل كردن يك مجهول به معلوم . در حقيقت تفكر
عبارت است از سير و حركت ذهن از يك مطلوب مجهول به سوی يك سلسله‏
مقدمات معلوم ، و سپس حركت از آن مقدمات معلوم به سوی آن مطلوب برای‏
تبديل آن به معلوم .
لهذا در تعريف فكر گاهی گفته شده است :
" ترتيب امور معلومه لتحصيل امر مجهول " .

گاهی گفته شده است :
" ملاحظة المعقول لتحصيل المجهول " .
و گاهی گفته شده است :

" الفكر حركة الی المبادی

و من المبادی الی المراد "

ذهن آنگاه كه فكر می‏كند و می‏خواهد از تركيب و مزدوج كردن معلومات‏
خويش مجهولی را تبديل به معلوم كند ، بايد به آن معلومات شكل و نظم و
صورت خاص بدهد . يعنی معلومات قبلی ذهن تنها در صورتی مولد و منتج‏
می‏شوند كه شكل و صورت خاصی به آنها داده شود . منطق ، قواعد و قوانين‏
اين نظم و شكل را بيان می‏كند .
يعنی منطق به ما توضيح می‏دهد كه معلومات ذهنی قبلی تنها در صورتی‏
زاينده خواهند بود كه بر اساس مقررات منطقی شكل و صورت گرفته باشند .
اساسا عمل فكر كردن ، چيزی جز نظم دادن به معلومات و پايه قرار دادن‏
آنها برای كشف يك امر جديد نيست . پس وقتی كه می‏گوييم منطق قانون‏
صحيح فكر كردن است ، و از طرف ديگر می‏گوييم فكر عبارت است از حركت و
سير ذهن از مقدمات به نتايج ، معنيش اين می‏شود كه " منطق كارش اين‏
است كه قوانين درست حركت كردن ذهن را نشان می‏دهد " . درست حركت‏
كردن ذهن چيزی جز درست ترتيب دادن و درست شكل و صورت دادن به‏
معلومات نيست .
پس كار منطق اين است كه حركت ذهن را در حين تفكر تحت كنترل خود
قرار می‏دهد .

خطای ذهن

ذهن آنگاه كه تفكر می‏كند و اموری را مقدمه برای امری ديگر قرار می‏دهد

شكل و صورت استدلال ، اما سنجش خطای ماده استدلال از عهده منطق ارسطويی‏
خارج است . لهذا منطق ارسطويی را منطق صورت می‏نامند . اما آيا منطقی در
جهان به وجود آمده كه خطاسنج ماده و مصالح استدلال باشد يا نه ، مطلبی‏
است كه بعدا در باب قياس در اين باره بحث خواهيم كرد .
از مجموع آنچه گفته شد معلوم گشت كه ارزش منطق ارسطويی اين است كه‏
خطاسنج عمل فكر كردن است ، يعنی خطاسنج صورت و شكل استدلالهای انسانی‏
است ، اما اين كه منطق ، چه قوانينی برای درست استدلال كردن عرضه می‏دارد
مطلبی است كه از مطالعه تفصيلی منطق روشن می‏شود .

نظرات شما عزیزان:

پری دریایی